قارچ، گؤبه لك، mushroom، mantar، Göbələk

امروزه در ايران بيشتر توليد كنندگان قارچ به علت بازار پسند بودن و فروش بهتر سعي در توليد و پرورش قارچ دكمه اي دارند و قارچ صدفي از چنان محبوبيتي حداقل در بين توليد كنندگان برخوردار نيست.

سود دهي مناسب و بازده خوب اين صنعت طي چند سال اخير باعث گسترش آن در سراسر كشور و منطقه آذربايجان شده است. در اين وبلاگ به مرور سعي در آموزش جامع و مفيد اين صنعت به علاقه مندان را داريم.

لوازم توليد قارچ در پست قبلي به صورت كامل توضيح داده شد. بعد از اينكه لوازم مورد نياز در سوله تعبيه گرديد و سوله و لوازم را ضد عفوني كرديد، لازم است آزمايشي كوچك انجام دهيم. فرض كنيد كمپوست ها را در سوله چيده ايد و كار شروع شده است. حال با به كار انداختن هيتر و رطوبت ساز سعي كنيد دماي سوله را به 23 تا 25 درجه سانتيگراد و رطوبت آن را به بيش از 70 درصد برسانيد و سوله را براي چند ساعت در اين شرايط نگه داريد. اين كار براي اين است كه با توانايي و قلق سوله و لوازم آشنا باشيد و بعد از چيدن كمپوست ها شوكه نشويد.

حال نوبت خريد و چيدن كمپوست هاست. شركت هاي زيادي اقدام به فروش كمپوست آماده قارچ مي كنند. اما توصيه ما شركت هاي معتبري مانند ملارد، آسيا و آرين مي باشد. كمپوست ها يك هفته تا 10 روز بعد از سفارش فرستاده مي شوند. پس زمان بندي تان را داشته باشيد و سر موعد كمپوست را سفارش دهيد.

بعد از اين كه كمپوست ها را تحويل گرفتيد، آنها را مرتب درون قفسه هايتان بچينيد. ممكن است بر اثر جابه جايي يا بي احتياطي كارگران هنگام بار زدن، پوشش تعدادي از كمپوست ها پاره شده باشند، با چسب يا پلاستيك هنگام چيدن پوشش اين كمپوست ها را ترميم كنيد.

بعد از اينكه چيدمان كمپوست ها تمام شد، شرايط لازم يعني دماي 23-25 درجه سانتيگراد را فراهم كنيد.  در روزهاي اول، رطوبت چندان مهم نيست.

چند مورد از كمپوست ها را به عنوان نمونه انتخاب كنيد و دماسنج هاي ميله اي را تا مغز كمپوست در آن وارد كنيد، اين دماسنج ها براي اندازه گيري دماي داخل كمپوست طي دوره مي باشد و بايد تا پايان دوره در جاي خود بمانند. دماي مناسب داخل كمپوست 27 درجه مي باشد و ممكن است تا 30 درجه نيز بالا برود.

 طي 12 روز اول تنها كاري كه شما ملزم به انجام آن هستيد فقط كنترل دمايي كمپوست ها و سالن است و هيچ نيازي به رطوبت نيست.

كمپوستها در داخل بسته هاي نايلوني ارسال ميشوند و فقط در صورت عدم وجود سوراخ بر روي بسته ها تنها چند سوراخ با وسيله اي شبيه خودكار نياز اوليه كمپوست است

روش شناخت روي كمپوست هاي بلوكي : روي كمپوست بلوكي را از بذر هاي بيشتري كه روي آن پاشيده ميشود از پشت آن تشخيص ميدهند .

توجه داشته باشيد كه دماي سالن را در تابستان بوسيله كولر و در زمستان بوسيله بخاري به حد نرمال ميرسانند پس در صورتي كه دماي هوا سرد تر از حد متعادل بود در اين دوره از اين وسايل براي رساندن كمپوست ها به شرايط ايده آل استفاده كنيد.

نكته اي كه بايد به آن توجه شود اين است كه سرد شدن كمپوست تنها منجر به كندي رشد آن ميشود ولي گرم شدن مركز كمپوست به بيش از 30 درجه منجر به كشته شدن ميسليوم ها خواهد شد.

ميسليوم چيست : ميسليوم ها در دوره رشد رويشي ( در 12 روز اول كه به ميسليوم راني نيز معروف است ) بر روي كاه و كلش ( مواد اصلي كمپوست ) رشد ميكنند و شبيه پنبه و تارهاي بسيار باريك هستند كه در كنار هم چيزي شبيه به كپك ولي به رنگ سفيد هستند ميباشند.

سالني كه براي پرورش قارچ در نظر مي گيريد بايد امكان نصب چند وسيله را داشته باشد. بايد بررسي كنيد كه در سالن شما امكان نصب و تعبيه قفسه بندي، كولر آبي، دستگاهي براي ايجاد رطوبت و بخاري يا هيتر وجود داشته باشد. اتاقي كوچك در مجاورت سوله بهترين گزينه است.

اما وسايل و تجهيزات لازم براي سالن شما:

• قفسه بندي: كه قبلا توضيح داده شد.
• كولر آبي: كولر به ابعاد و مشخصات سالن و البته سرمايه اوليه شما بستگي داريد. در صورتي كه اتاقي در مجاورت سوله داريد، كولر بايد درون آن اتاق قرار بگيرد (البته توجه داشته باشيد كه اكسيژن كافي به اتاق برسد)؛ در غير اين صورت كولر بايد بيرون سوله قرار بگيرد كه توصيه نميشود و مشكلات زيادي دارد. فقط بايد توجه داشته باشيد كه محل قرار گرفتن كولر جلوي كمپوست هايي كه چيده شده نباشد چرا كه هر گونه باد مستقيم باعث خشكي و زردي خاك و كلاهك قارچ مي شود.(200000)

• كانال نايلوني:متناسب با ابعاد سالن چند متر كانال نايلوني تهيه كنيد و به سر كانال كولر وصل كنيد و سپس سوراخ هاي كوچكي(قطر 5 تا 10 سانت) روي آن ايجاد كنيد. اين كار باعث مي شود باد مستقيم به قارچ ها نرسد و در محيط سالن پخش نشود.(هر متر 800)
• هيتر: براي تامين دماي مورد نياز سالن، بخاري(چندان توصيه نمي شود) يا هيتر متناسب با سالن خود و البته متناسب به سوخت مصرفي تان تهيه كنيد.
• رطوبت ساز: رطوبت در توليد قارچ نقش مهمي دارد و كيفيت و وزن محصول مستقيما به رطوبت بستگي دارد. براي ايجاد رطوبت، مه ساز بهترين گزينه براي سالن هاي كوچك مي باشد. مه ساز ها انواع مختلفي دارند و قيمت آنها از 50000 تا 1000000 متغير است. براي سالن هاي بزرگ(بيش از 100 متر) دستگاههاي ديگه اي هم وجود دارد. البته در صورتي كه سالن شما كوچك است و از بخاري استفاده مي كنيد، مي توان از رطوبت ساز حداقل براي تجربه اول صرف نظر كرد.
• دماسنج ميله اي: چند دماسنج ميله اي براي اندازه گيري دماي داخل كمپوست ها لازم است. از آنجا كه اين دماسنج ها بايد هميشه در جاي خود ثابت باشند. متناسب با تعداد كمپوست ها چند دماسنج تهيه كنيد.(2000)
• دماسنج ماكزيمم، مينيمم: هر سالن يك عدد. اين دما سنج بيشترين دما و كمترين دماي سالن را از آخرين باري كه شما به سالن سر زه اديد تا الان نشان ميدهد. انواع مختلفي دارد و ساده ترين آنها بدون نياز به برق يا باطري كار مي كنند. يك كليد صفر كننده كه اطلاعات گذشته را پاك مي كند و از زمان صفر كردن تا مراجعه بعدي بيشترين و كمترين دماي سالن را نشان مي دهد. بدين ترتيب نوسان دماي سالن طي شبانه روز را متوجه مي شويد.(10000)
• رطوبت سنج: رطوبت سنج هاي عقربه اي بين 10 تا 15 هزار تومان قيمت دارند. اما مي توانيد رطوبت سنج هاي ديجيتالي(تقريبا 100 هزار تومان) تهيه كنيد. بدين ترتيب با استفاده از امكانات اين دستگاه نيازي به دماسنج ماكزيمم مينيمم هم نخواهيد داشت.
• سمپاش دستي: براي آبياري سالن و كمپوست ها(مخصوصا در صورتي كه رطوبت ساز نداريد) وجود سمپاش حياتي است. البته مي توان با چند متر شلنگ و آب پاش مخصوص كار سمپاش را انجام داد.(20000 تا 50000)

سالن توليد قارچ ميتواند كاملا پيشرفته و يا با دستگاههاي كاملا ساده و حداقل ها راه اندازي شود كه بستگي به سرمايه اوليه فرد دارد. حال شما بايد قادر باشيد با اين دستگاهها دماي سالن را به 23 تا 25 درجه سانتيگراد و رطوبت بالاي 70 درصد برسانيد.

براي استفاده مناسب از فضا و همينطور گرفتن حداكثر كارايي از سوخت و وقت و هزينه بايستي سالن را قفسه بندي كنيم. در صورتي كه براي قفسه بندي آماده نيستيد يا براي شروع مي خواهيد بدون قفسه بندي كار كنيد، مي توانيد كمپوست ها را روي زمين بچينيد. در اين صورت بازدهي شما از فضا كاهش مي يابد اما براي شروع گزينه مناسبي است.

قفسه بندي اختياري است، اما اهالي فن معتقدند حداقل 3 و حداكثر 5 طبقه مناسب است. براي راحتي شستشوي سالن معمولا لازم است طبقه اول در حدود 20 سانت با زمين فاصله داشته باشد. فاصله بقيه طبقات از هم حداقل 60 سانت تا 75 سانت بايد باشد.

براي ارتفاع و تعداد طبقات همينطور جنس و استحكام قفسه ها در نظر داشته باشيد كه هر كمپوست نزديك 20 كيلوگرم و در مجموع چندين تن وزن دارند و جابه جايي آنها كار آساني نيست.

منظور از كمپوست، بلوكي كارتن مانند حاوي كود و مواد اوليه قارچ است. و قفسه بندي فقط براي قرار دادن كمپوست ها روي آن مي باشد. مشخصات قفسه ها بسته به سالن شما با طول دلخواه و يكي از عرض هاي 80 يا 120 يا 160 سانت مي باشد.

ابعاد كمپوست ها معمولا بدين صورت است كه 60 سانت طول و 40 سانت عرض و 20 سانت ارتفاع و 20 كيلوگرم وزن دارند. اگر عرض قفسه شما 80 سانتي متر باشد 2 تا از كمپوست ها به صورت عرضي در آن قرار داده مي شود. همينطور به ترتيب 3 و 4 كمپوست براي عرض هاي 120 و 160 سانتي متر. و طول قفسه بسته به محل شما ادامه پيدا مي كند.

دقت داشته باشيد كه در كنار هر قفسه يك راهرو براي رفت و آمد، جابه جايي كمپوست ها، خاكدهي، آبدهي و برداشت قارچ لازم است كه اين راهرو از 60 سانت تا 1 متر بسته به ترافيك راهرو(منظور رفت و آمدهاي شما يا كارگران) متغير است.

خود قفسات معمولا از جنس آهن ساخته مي شوند. كف قفسات بسته به امكانات شما دارد، بهترين كار توري هاي فلزي يا پلاستيكي است كه كمپوست ها را به بهترين صورت نگه دارد.

پس از اتمام كار و قرار دادن قفسه ها در سالن، قفسه ها و سالن را به مدت 24 ساعت با فرمالين ضدعفوني كنيد و سپس چند ساعت درب سالن را باز كنيد تا بوي آن از بين رود.

سالن هاي توليد قارچ دكمه اي مي توانند شامل گلخانه، سوله، انبار، زيرزمين و ... باشند. در واقع محل پرورش قارچ چندان مهم نيست و مهم فراهم كردن شرايط توليد قارچ، از جمله دما، رطوبت، بهداشت محيط و ... مي باشد.

چند نكته براي كساني كه قصد پرورش قارچ در سالن يا سوله دارند:

• براي تامين دما و رطوبت لازم حدالامكان بايست سقف سالن كوتاه باشد. ارتفاعي در حدود ٣ متر بهترين گزينه است كه مي توان در آن قفسه هاي 4 طبقه تعبيه كرد.
• سالن قارچ در چند مقطع نياز به شستشو خواهد داشت. پس لازم است كف سالن قابل شستشو و داراي خروجي آب مناسب باشد.
• ديوارها و كف سالن براي حفظ رطوبت و راحتي شستشو بهتر است سيماني باشند.
• اگر ابعاد سالن شما بزرگتر از حد معمول است آن را به چند سالن مجزا تقسيم كنيد تا از پس تامين دما و رطوبت برآييد و هنگام برداشت قارچ ها و فروش به زحمت نيافتيد.
• اگر در مجاورت سالن شما سوله هاي ديگري وجود دارند مراقب نشت رطوبت از ديواره سوله به سوله هاي اطراف باشيد.(مثلا از آبياري قطره اي كمتر استفاده كنيد.)
• سقف سوله ها معمولا از ايرانيت فلزي است. در فصل تابستان تماس نور خورشيد باعث گرم شدن محيط داخل سوله مي شود، پس براي جلوگيري از اين گرما بايد سقف را با عايق پوشاند.
• اگر قصد داريد براي گرمايش سالن از بخاري هاي گازوئيلي يا گازي استفاده كنيد، حتما محل خروج دود مناسبي را تعبيه كنيد.
• توصيه ما اين است كه در مجاورت سالن براي تاسيسات از جمله هيتر، كولر و ... اتاق كوچكي تعبيه كنيد. قرار دادن كولر در خارج از سوله و فضاي آزاد مشكلات زيادي دارد. از جمله كاهش شديد دما و رطوبت، كشيدن بو به داخل سالن و ... .
• در پرورش قارچ بهداشت نقش بسيار مهمي دارد و قبل از استفاده، بهتر استسالن را با فرمالين ضدعفوني كنيد.

و نكته بسيار مهم و كليدي در سالن هاي پرورش قارچ محل خروج هوا است. كولرهاي آبي براي خنك كنندگي نياز به دميدن هواي جديد به محل دارند و در صورتي كه محلي براي خروج هوا نباشد علاوه بر آسيب ديدن موتور كولر هيچ خنك كنندگي صورت نميگيرد.